Sự Suy Tàn Của Quyền Lực – Moisés Naím

Mark Zuckerberg từng chọn cuốn sách này để mở đầu chiến dịch “Một năm đọc sách” của mình.

Sự suy tàn của quyền lực (tên gốc: The End of Power) là tác phẩm mới nhất của của Moises Naím. Sách được Trần Trọng Hải Minh dịch và phát hành tại Việt Nam trong tháng 2.

Trước đó, tác phẩm được Mark Zuckerberg ưu ái giới thiệu trong chiến dịch “Một năm đọc sách” (A year of book). CEO Facebook cũng khẳng định đây là cuốn sách hay nhất anh được đọc trong năm 2015.

Sách khái quát các xu hướng chuyển dịch quyền lực trên thế giới dưới góc nhìn của một nhà tư tưởng tân tiến. Theo Moises, quyền lực đang chuyển từ cơ bắp sang trí não, từ Tây sang Đông, từ những nhà độc tài lâu năm sang người dân, từ những tập đoàn khổng lồ sang những công ty khởi nghiệp…

Nhưng quyền lực cũng ngày một “suy tàn”. Con người có thể nhanh chóng nắm bắt và dễ dàng đánh mất. Trên thế giới, quyền lực không còn giúp nhân loại đạt được nhiều nguyện vọng như trước. Những cá nhân đại diện cho quyền lực cũng bị giới hạn trong khuôn khổ.

Joschka Fischer – nguyên Phó thủ tướng và Bộ trưởng Ngoại giao Đức – chia sẻ ông luôn hứng thú với quyền lực từ khi còn trẻ. Tuy nhiên, ông dần phát hiện ra những tòa nhà chính phủ là nơi “trống rỗng”. Những người nắm quyền không thực sự vận dụng được nó.

Tác giả Moises Naím đưa ra ví dụ cụ thể. Năm 2009, trong bài phát biểu tại phiên họp Quốc hội đầu tiên trong nhiệm kỳ, tân Tổng thống Mỹ Obama đã thể hiện tham vọng cải cách vấn đề năng lượng quốc gia, y tế và giáo dục. Ông tuyên bố: “Đây là Mỹ, chúng ta không làm những thứ dễ dàng”. Tuy nhiên, trong suốt nhiệm kỳ đầu tiên, “những thứ dễ dàng” trở nên bất khả thi đối với vị tổng thống thứ 44 của nước Mỹ.

Tình trạng này xảy ra ở nhiều quốc gia khác. Tháng 2/2013, cuộc bầu cử Quốc hội ở Italy lâm vào bế tắc khi không chọn ra được đảng phái chiến thắng để thành lập chính phủ mới. Quốc gia này rơi vào tình trạng bất ổn suốt thời gian dài.

Tuy nhiên, Sự suy tàn của quyền lực không phải là một lời cảm thương cho những người nắm quyền. Cuốn sách phác họa quá trình, sức ảnh hưởng của sự chuyển dịch quyền lực, phân tích nguyên nhân và hệ quả đối với cuộc sống mỗi cá nhân.

Cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton nhận xét: “Sự suy tàn của quyền lực sẽ thay đổi cách bạn đọc tin tức, suy ngẫm về chính trị và quan sát thế giới”.

Cuốn Sách Này Ra Đời Thế Nào:
Một Ghi Chú Cá Nhân

Quyền lực có vẻ trừu tượng, nhưng với những ai hòa hợp với nó nhất – tức là những người nhiều quyền lực – sự luân chuyển thăng trầm của nó có thể mang ý nghĩa nội tại cực kỳ sâu sắc. Rốt cuộc, những ai ở vị trí nắm quyền lực lớn là những người ở vị thế tốt nhất để nhìn ra các hạn chế trong sự hiệu quả của mình và cảm thấy thất vọng – về khoảng cách giữa quyền lực họ kỳ vọng địa vị của mình sẽ mang lại và quyền lực thực sự mà họ có. Theo cách nhỏ mọn của bản thân, tôi đã trải qua những hạn chế tương tự vào tháng 2 năm 1989. Tôi được đề bạt, ở tuổi ba mươi sáu, làm Bộ trưởng Phát triển ở quốc gia quê nhà lúc đó còn dân chủ, Venezuela. Không lâu sau khi nhậm chức trong một chiến thắng áp đảo trong bầu cử, chúng tôi đối mặt với những cuộc bạo động ở Caracas – bắt nguồn từ sự lo lắng về những kế hoạch cắt giảm trợ cấp và tăng giá nhiên liệu của chúng tôi – làm tê liệt thành phố bởi bạo lực, nỗi sợ hãi và sự hỗn loạn. Bỗng nhiên, và bất chấp chiến thắng cũng như sự ủy nhiệm rõ ràng dành cho chúng tôi, chương trình cải cách kinh tế chúng tôi đã tranh đấu vì nó lại mang một ý nghĩa rất khác. Thay vì tượng trưng cho hy vọng và sự phồn vinh, giờ nó bị coi là nguồn gốc của bạo lực đường phố, đói nghèo gia tăng và sự bất bình đẳng sâu sắc hơn.

Nhưng hiểu biết sâu sắc nhất tôi có lúc bấy giờ là điều tôi không hiểu đầy đủ mãi tới tận nhiều năm sau đó. Nó nằm trong khoảng cách rất lớn giữa cảm nhận và thực tế về quyền lực của tôi. Trên nguyên tắc, là một trong những Bộ trưởng quan trọng, tôi có quyền lực cực lớn. Nhưng trên thực tế, tôi chỉ có khả năng giới hạn trong việc triển khai các nguồn lực, huy động các cá nhân cùng tổ chức, và nói chung, khiến cho mọi thứ xảy ra. Những đồng nghiệp của tôi và ngay cả ngài Tổng thống cũng có cùng cảm giác tương tự, dù chúng tôi ghét thừa nhận rằng chính phủ của chúng tôi là một gã khổng lồ chân đất sét. Tôi có khuynh hướng đổ thừa điều này cho chính đất nước Venezuela: chắc chắn là cảm giác không có chút quyền lực nào của chúng tôi có liên quan tới định chế nổi tiếng yếu ớt và không thể hoạt động của đất nước này. Những điểm yếu như thế không thể là ở đâu cũng như nhau.

Nhưng sau này tôi thấy rằng quả thật là ở đâu cũng như nhau, hay ít ra là gần như thế, với những ai được trải nghiệm quyền lực. Fernando Henrique Cardoso – cựu Tổng thống đáng tôn kính của Brazil và là người cha sáng lập cho thành công của đất nước – đã tóm tắt điều đó cho tôi. “Tôi luôn ngạc nhiên về việc mọi người nghĩ tôi quyền lực như thế nào”, ông nói khi tôi phỏng vấn ông cho cuốn sách này. “Ngay cả những cá nhân có thông tin tốt, am hiểu về chính trị cũng sẽ tới văn phòng của tôi và yêu cầu tôi làm những việc cho thấy họ giả định rằng tôi có nhiều quyền lực hơn hẳn so với tôi thực sự có. Tôi luôn tự nhủ, giá như họ biết quyền lực của bất cứ Tổng thống nào bị giới hạn ra sao. Khi tôi gặp các nguyên thủ quốc gia khác, họ thường chia sẻ những suy nghĩ tương tự trong vấn đề này. Khoảng cách giữa quyền lực thực sự của chúng tôi và những gì người ta kỳ vọng ở chúng tôi là nguồn gốc cho áp lực khó khăn nhất mà bất cứ người đứng đầu nhà nước nào phải đối phó”.

Tôi đã nghe điều tương tự từ Joschka Fischer, một trong những chính trị gia được lòng dân nhất ở Đức và là một cựu Phó thủ tướng và Bộ trưởng ngoại giao. “Từ khi tôi còn trẻ, tôi đã hứng thú và bị quyến rũ bởi quyền lực”, Fischer nói với tôi. “Một trong những cú sốc lớn nhất của tôi là khám phá ra rằng tất cả những tòa nhà chính phủ đầy đe dọa và tất cả những vẻ bề ngoài khác của chính quyền thực ra là những nơi trống rỗng. Kiến trúc kiểu cung điện của các tòa nhà chính phủ che đậy sự thật về quyền lực thực sự của những người làm việc trong đó hạn chế ra sao”.

Theo thời gian, tôi rút ra những quan sát tương tự không chỉ từ những người đứng đầu nhà nước và các Bộ trưởng, mà cả từ những lãnh đạo doanh nghiệp và người đứng đầu những quỹ và những tổ chức lớn trong nhiều lĩnh vực. Và mọi thứ nhanh chóng trở nên rõ ràng là có thứ gì đó hơn thế đang diễn ra – rằng không phải đơn giản mà những người có quyền lực ca thán về khoảng cách giữa quyền lực được cảm nhận và quyền lực thực sự của họ. Bản thân quyền lực đang bị tấn công một cách chưa từng có tiền lệ. Mỗi năm kể từ năm 1990, tôi đều tham dự cuộc gặp thường niên của Diễn đàn Kinh tế Thế giới Davos, một nơi quen thuộc của những người quyền lực nhất thế giới trong kinh doanh, chính phủ, chính trị, truyền thông, các tổ chức phi chính phủ, khoa học, tôn giáo và văn hóa. Thật ra, tôi đã may mắn được tham dự và phát biểu ở gần như tất cả những diễn đàn quyền lực đặc biệt trên thế giới, bao gồm Hội thảo Bilderberg, một hội nghị thường niên của các ông trùm ngành truyền thông và giải trí ở Sun Valley, và các hội nghị hàng năm của Quỹ Tiền tệ Quốc tế. Những cuộc đối thoại mỗi năm với những người tham dự như tôi xác nhận linh cảm của tôi: những người nắm quyền lực đang trải qua sự hạn chế ngày càng tăng với quyền lực của mình. Các phản ứng trước sự thăm dò của tôi luôn chỉ về cùng một hướng: quyền lực đang trở nên yếu ớt hơn, ngắn ngủi hơn và bị hạn chế hơn.

Nhưng đây không phải là một lời kêu gọi cảm thương cho những ai có quyền lực. Những người quyền lực ca thán về việc thiếu quyền lực chắc chắn không phải là lý do để lo lắng trong thế giới được-ăn-cả này của chúng ta. Thay vì thế, mục tiêu của tôi là phác họa ảnh hưởng của sự xói mòn quyền lực. Trong những trang sắp tới, tôi tìm hiểu quá trình xói mòn này – nguyên nhân, sự bộc lộ và hậu quả của nó – trên phương diện những ảnh hưởng của nó không chỉ tác động tới 1% trên đỉnh mà, quan trọng hơn, tầng lớp trung lưu lớn và đang ngày càng gia tăng cũng như những ai đang phải chật vật chỉ để kiếm sống qua ngày.

Moisés Naím

Tháng Ba 2013

Mời các bạn đón đọc Sự Suy Tàn Của Quyền Lực của tác giả Moisés Naím.