Lão Hà Tiện – Molière

Lão hà tiện diễn lần đầu ngày 9 tháng chín năm 1668 trên sân khấu của Hoàng cung (Palais – Royan).

Molie sắm vai Arpagông. Lúc đầu, công chúng có vẻ không hoan nghênh lắm. Khán giả đã quen với cái ước lệ là vở kịch, dù bi kịch (tragédic) hay hỷ kịch (comédie), đều phải viết bằng văn vần, còn văn xuôi chỉ dành cho loại hài kịch (farce) và những trò hề bouffonnerie. Chính Môlie trước đó cũng vẫn tôn trọng ước lệ này và hầu hết những vở hỷ kịch dài của ông dài đều viết bằng văn vần (như Gã Tactuyf, Kẻ ghét đời, Trường học làm vợ, v.v…). Bỗng nhiên thấy một vở hỷ kịch năm hồi viết bằng văn xuôi, khán giả có phần nào bị ngỡ ngàng, nên tỏ thái độ e dè lạnh nhạt. Vở hỷ kịch năm hồi đầu tiên mà Molie viết bằng văn xuôi, là Đông Juăng (1665), cũng đã bị thất bại, và theo nhà văn hào Voute (thế kỷ XVIII) thì chính là vì vở ấy đã viết bằng văn xuôi.Bây giờ đến vở Lão hà tiện cũng gặp số phận buồntẻ đó.

Một lý do nữa khiến cho công chúng của khu Hoàng – cung không được thỏa mãn, là nội dung buồn thảm của vở kịch, vốn là hỷ kịch, đáng lẽ phải làm vui cho người xem như những vở kịch trước của Môlie, mặc dầu tác giả cho ta thoáng thấy những cái xấu xa của con người, nhưng bao giờ ông cũng vẫn đem cái tài hoạt bát của người viết kịch vui để che giấu cái vẻ đáng buồn của cuộc đời. Nhưng vở này lại khiến cho người ta não lòng trông thấy cảnh gia đình Arpagông, bố thì ham mê tiền bạc một cách cực kỳ ích kỷ tàn nhẫn, con cái thì do tính xấu của bố xui nên hoang phí, hỗn hào đối với người bố không còn là bố nữa; ngoài ra không có một nhân vật nào đáng gọi là chính diện, làm cho người ta vui lòng được thấy con người tốt đẹp, để quên cái ấn tượng não nùng kia. Công chúng đến với Môlie chờ đợi được cười no nê thỏa thích như mọi khi, thì lần này không được mãn ý, nên tỏ vẻ lạnh nhạt. Từ ngày 9 tháng chín đến ngày 9 tháng mười, vở kịch chỉ được diễn có chín buổi.

Nhưng dần dần về sau nội dung sâu sắc và giá trị nghệ thuật chân chính của vở kịch đã khắc phục được sự lãnh đạm của công chúng, và từ buổi tái diễn ngày 14 tháng mười hai năm 1668 đến ngày Môlie mất (17-2-1673), vở kịch đã được diễn đến bốn chục lần. Cho đến ngày nay, Lão hà tiện là một trong những vở kịch của Môlie được công diễn nhiều nhất, và được các nhà phê bình văn học trên toàn thế giới coi là một trong những tác phẩm lớn nhất của Môlie ( Molière )

Người ta thường nói đến nguồn gốc của vở kịch này và xác định rằng Môlie đã vay mượn đề tài của nhiều tác giả khác, đặc biệt là hỷ kịch Cái niêu (1) của Plôt (Plaute), nhà viết kịch lớn của La – mã cổ đại (250 – 184 tr. J.C). Cần phải nói ngay rằng vay mượn cốt chuyện hoặc một vài tình tiết của cổ nhân, hay cả của người đương thời đi nữa, hồi đó là một việc bình thường, không gây thành chuyện xôn xao gì lắm miễn là tác giả có đem lại được phần sáng tạo độc đáo của mình, mà về điểm này thì rõ ràng là Môlie đã đem vào tác phẩm Lão hà tiện phần sáng tạo độc đáo sâu sắc.

***

Tủ sách Kiệt tác Sân khấu thế giới ra mắt bạn đọc  là công sức của nhiều thế hệ Sân khấu nối tiếp sưu tầm, nghiên cứu, dịch thuật và giới thiệu với bạn đọc Việt Nam suốt hơn nửa thế kỷ qua, có ảnh hưởng lớn không chỉ về Sân khấu mà có tầm ảnh hưởng đến phát triển văn học nghệ thuật Việt Nam nói chung. Tất nhiên tiếp nhận và giao lưu văn hoá nghệ thuật không diễn ra một chiều mà tác động qua lại.

Bắt đầu từ các tác phẩm cổ đại Hy Lạp, Trung Quốc, Ấn Độ với các tên tuổi hàng đầu về bi kịch và hài kịch như : Exkhin, Ơripít, Xôphốc, Vương Thừa Phủ, Kaliđáx… bộ sách trải rộng qua nhiều thời kỳ rực rỡ của  Sân khấu thế giới như thời đại Phục Hưng, Lãng mạn và Hiện đại… giới thiệu những kiệt tác  chói sáng có sức sống xuyên qua nhiều thế kỷ của những nhà viết kịch  kiệt xuất như Sếchxpia, Sinlơ, Môlie, Coócnây, J.Gớt, Gôgôn, Ípxen, Muyxê, Ghenman, B.Brếch, Sêkhốp, Bếckét, Raxin, Jăng Anui, Camuy, Tào Ngu… Nhiều tác phẩm ra đời từ hàng ngàn năm trước nhưng tư tưởng và nghệ thuật vẫn đồng hành với bạn đọc và khán giả hôm nay.

Tác phẩm của ba tác giả Sân khấu Việt Nam: Đào Tấn, Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Đình Thi có mặt trong Tủ sách Kiệt tác Sân khấu thế giới đã đáp ứng đòi hỏi của đông đảo bạn đọc. 

Nhà xuất bản Sân khấu cảm ơn Hội đồng tuyển chọn gồm các nhà Sân khấu học tiêu biểu và Công ty Minh Thành: Bộ Chỉ huy Quân sự TP Hồ Chí Minh đã giúp đỡ tận tình, trách nhiệm cao để Tủ sách kiệt tác kịp thời ra mắt  bạn đọc trọn vẹn 100 cuốn trong năm 2006, chào mừng những sự kiện trọng đại của đất nước.

Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc

Molière (tên thật là Jean-Baptiste Poquelin; 15/1/1622 – 17/2/1673) là nhà thơ, nhà viết kịch, nghệ sĩ người Pháp, người sáng tạo ra thể loại kịch cổ điển, một bậc thầy của kịch nghệ châu Âu. Molière là tác giả của những kiệt tác Le Misanthrope (Kẻ ghét đời), L’École des femmes Tartuffe ou l’Imposteur (Thằng Táctuýp), L’Avare ou l’École du mensonge (Lão hà tiện) và Le Bourgeois gentilhomme (Trưởng giả học làm sang). Ông được coi là nhà hài kịch vĩ đại nhất thế kỷ XVII.

Molière để lại một di sản vô cùng đồ sộ với hơn 30 vở kịch nhiều thể loại. Ông thường xuyên thể nghiệm, chuyển thể và sáng tạo ra những hình thức mới cho kịch. Tác phẩm của ông đề cập đến nhiều vấn đề của đời sống đương thời cũng như hiện tại: quan hệ của cha mẹ và con cái, hôn nhân và gia đình, giáo dục, đạo đức xã hội (thói hiếu danh, kiêu ngạo, thói giả nhân giả nghĩa…), những vấn đề về tôn giáo, văn hóa, khoa học vv… Molière sử dụng thực tế không chỉ của đời sống đương thời mà còn dùng nhiều tích từ thời cổ đại và của nhiều nhà viết kịch thời Phục Hưng. Ông có sự ảnh hưởng rất lớn đến kịch nghệ không chỉ của Pháp mà của cả thế giới.

Nhiều tác phẩm của ông đã được chuyển thể thành phim. Ngoài ra ít nhất 4 bộ phim dựng về cuộc đời của Molière, gần nhất năm 2007.

Mời các bạn đón đọc Lão Hà Tiện của tác giả Molière