Ebook Cuộc Chiến Trường Kỳ Của Đặng Tiểu Bình – Xung Đột Quân Sự Giữa Trung Quốc Và Việt Nam 1979-1991

***

Bối cảnh của một cuộc chiến tranh biên giới
Kể từ khi thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào năm 1949, Trung Quốc đã tham gia vào hai cuộc chiến tranh quy mô lớn—một ở Triều Tiên chống lại Hoa Kỳ, Hàn Quốc và các đồng minh Liên Hợp Quốc, và cuộc chiến còn lại chống lại Việt Nam vào năm 1979. Bắt đầu từ cuối Những năm 1980, người ta đã viết nhiều về sự tham gia của CHND Trung Hoa trong Chiến tranh Triều Tiên nhờ bầu không khí chính trị thoải mái hơn dưới thời Đặng Tiểu Bình và những người kế nhiệm ông cũng như việc công bố nhiều tài liệu quan trọng. Thật trùng hợp, vào đầu những năm 1990, nhiều tài liệu từ Liên Xô cũ cũng có sẵn, soi sáng thêm vai trò của quốc gia đó trong cuộc xung đột Triều Tiên.

Tuy nhiên, đáng tiếc là cuộc chiến với Việt Nam đã trở thành lịch sử bị lãng quên ở Trung Quốc do sự nhạy cảm liên tục của chính phủ đối với chủ đề này. Kiến thức và sự hiểu biết của công chúng hiện tại về lý do tại sao Trung Quốc tấn công Việt Nam khác rất ít so với thời điểm xảy ra cuộc xâm lược – tức là cuộc chiến tranh. chống lại Việt Nam là một cuộc phản công tự vệ do lực lượng phòng vệ biên giới PLA tiến hành nhằm đáp trả “tham vọng bá quyền và khiêu khích” của Việt Nam dọc biên giới.

Các nhà sử học Chiến tranh Lạnh phần lớn đã bỏ qua thực tế rằng cuộc chiến giữa Trung Quốc và Việt Nam đã làm rạn nứt mối quan hệ mật thiết giữa hai nước đã tồn tại hơn hai thập kỷ. Thay vào đó, các học giả tập trung vào sự cạnh tranh giữa hai siêu cường – Hoa Kỳ và Liên Xô – từ cuối những năm 1940 đến đầu những năm 1970. Thật vậy, thập kỷ cuối cùng của Chiến tranh Lạnh đã chứng kiến một số cuộc xung đột liên quan đến các nước cộng sản, bao gồm cuộc xâm lược của Việt Nam vào Campuchia Dân chủ (Campuchia), cuộc xâm lược của Trung Quốc đối với CHXHCNVN và cuộc xâm lược của Liên Xô vào Afghanistan. Nhưng cuộc tấn công của Trung Quốc vào Việt Nam khiến cộng đồng quốc tế sửng sốt nhất. Đặc biệt, nó đã khuấy động các hệ tư tưởng trong thế giới cộng sản, những người có truyền thống lập luận (theo hệ tư tưởng của chủ nghĩa Mác) rằng chiến tranh luôn là sản phẩm của chủ nghĩa đế quốc và do đó, các nước xã hội chủ nghĩa sẽ không đánh nhau. Có lẽ còn gây sốc hơn nữa là ý kiến cho rằng, giống như các cuộc chiến tranh biên giới của Trung Quốc với Ấn Độ năm 1962 và với Liên Xô năm 1969, Trung Quốc, chứ không phải đối thủ của mình, đã chọn leo thang khủng hoảng và sử dụng vũ lực.

Tại sao Trung Quốc tấn công Việt Nam năm 1979? Câu trả lời ngay lập tức của Bắc Kinh cho câu hỏi này là một loạt các hành động khiêu khích đã buộc CHND Trung Hoa phải hành động chống lại “giấc mơ đế quốc” bá quyền của Hà Nội ở Đông Nam Á: SRV vi phạm biên giới của Trung Quốc và xâm nhập vào lãnh thổ Trung Quốc; sự ngược đãi người gốc Hoa sinh sống tại Việt Nam; và sự thân mật ngày càng tăng của Việt Nam với Liên Xô, lúc đó đang mở rộng phạm vi ảnh hưởng của mình sang Đông Nam Á.

Cơ sở lý luận chính thức không đưa ra câu trả lời thỏa đáng cho các nhà sử học và nhà phân tích đang tìm kiếm những lời giải thích sâu sắc hơn. Các nghiên cứu hiện có đưa ra nhiều lập luận khác nhau—mục tiêu thực sự của Bắc Kinh liên quan đến việc chuyển hướng áp lực quân sự của Hà Nội ra khỏi Campuchia và trói buộc các lực lượng của họ trên mặt trận thứ hai; Bắc Kinh tìm cách làm mất uy tín của Liên Xô như một đồng minh đáng tin cậy để đáp lại mối quan hệ hiệp ước Việt-Xô mới. Tuy nhiên, tất cả những diễn giải này đều do thiếu tài liệu từ cả CHND Trung Hoa và CHXHCNVN.

Học liệu trước về chiến tranh
Học liệu hiện có về xung đột Trung-Việt có thể được phân loại thành hai nhóm: các công trình học thuật được viết trước khi Chiến tranh Lạnh kết thúc và những công trình xuất hiện từ năm 2000. Cố gắng hợp lý hóa cuộc xâm lược Việt Nam của Trung Quốc, Trung Quốc phòng thủ của Gerald Segal ( 1985) đặt câu hỏi cho người Trung Quốc mới sự thông minh của lãnh đạo trước những quyết định có vẻ hấp tấp và ngạo mạn của họ liên quan đến “sức mạnh quân sự vượt trội” của Việt Nam. King C. Chen’s China’s War with Vietnam (1987) đưa ra quan điểm ngược lại, lập luận rằng Đặng Tiểu Bình đã đưa ra một quyết định hợp lý và tinh vi sau khi cân nhắc lâu dài và tranh luận lặp đi lặp lại trong giới lãnh đạo CHND Trung Hoa về các vấn đề trong nước và quốc tế. Cuốn The Indochina Tangle (Đông Dương Rắc rối) của Robert Ross (1988) xác định mối lo ngại hàng đầu trong quyết định tấn công Việt Nam của Trung Quốc là mối đe dọa tiềm ẩn của Liên Xô hơn là tranh chấp biên giới hay bất kỳ khác biệt nào khác. Trung Quốc và Việt Nam của William Duiker (1986) mô tả xung đột Trung-Việt bắt nguồn từ mối quan hệ rắc rối giữa hai nước cộng sản trong Chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất và lần thứ hai, khiến Việt Nam liên minh với Liên Xô chống lại Trung Quốc vào năm 1978. 

Sau khi chuyển giao thế kỷ, sự quan tâm trở lại đối với triển vọng chiến lược của Trung Quốc và logic đằng sau việc sử dụng vũ lực của nước này đã mang lại một số nghiên cứu mới và quan trọng về cuộc chiến với Việt Nam. Tiêu biểu nhất là China’s Use of Military Force (2003) của Andrew Scobell , John Wilson Lewis và Xue Litai’s Imagineed Enemies (2006), và A History of the Chinese Modern Army (2007) của Li Xiaobing . Một đặc điểm chung của những nghiên cứu này là cách họ xử lý chủ đề này trong một phân tích rộng hơn nhiều về văn hóa chiến lược của Trung Quốc, cách tiếp cận quốc gia của Trung Quốc đối với chiến tranh và các nỗ lực hiện đại hóa quân đội. Cuốn sách duy nhất dành riêng cho việc nghiên cứu xung đột Trung-Việt là Chiến lược quân sự Trung Quốc trong Chiến tranh Đông Dương lần thứ ba (2007) của Edward C. O’Dowd, trong đó lập luận rằng hoạt động yếu kém và kém hiệu quả của PLA đã ngăn cản Trung Quốc đạt được mục tiêu chiến lược là đuổi Việt Nam ra khỏi Campuchia. 

Trung Quốc và Việt Nam của Brantly Womack (2006), Trung Quốc, Campuchia và Năm nguyên tắc cùng tồn tại hòa bình của Sophie Richardson (2009), và Thiệt hại tài sản thế chấp của Nicholas Khoo (2011).  Trong khi nhấn mạnh rằng “những nhận thức sai lầm trong các mối quan hệ bất cân xứng” đã góp phần tạo nên “sự thù địch không thể nguôi ngoai” giữa Trung Quốc và Việt Nam trong 25 năm, Womack lập luận rằng xung đột Trung-Việt cuối cùng đã kết thúc vì “chính sách ngoại giao nước nhỏ dai dẳng và giàu trí tưởng tượng” của Việt Nam. Richardson cho rằng kể từ năm 1979, giới lãnh đạo Trung Quốc thời hậu Mao đã đặt Campuchia vào vị trí trung tâm trong quan hệ đối ngoại của Trung Quốc, dẫn đến việc Bắc Kinh không chỉ trì hoãn việc bình thường hóa quan hệ CHND Trung Hoa-Liên Xô và CHND Trung Hoa-CHXHCNVN mà còn “thực sự làm tổn hại đến cả sự phát triển kinh tế và lãnh thổ. Bảo vệ.” Khoo trình bày một lời giải thích mang tính phân tích về sự xuất hiện của xung đột Trung-Việt trong những năm 1970, coi sự thù địch giữa hai đồng minh cũ này là “thiệt hại tài sản thế chấp” do quan hệ Trung-Xô xấu đi kể từ đầu những năm 1960.

***

Tóm tắt

Cuốn sách Cuộc Chiến Trường Kỳ Của Đặng Tiểu Bình – Xung Đột Quân Sự Giữa Trung Quốc Và Việt Nam 1979–1991 của tác giả Hiểu Trương kể về cuộc xung đột quân sự kéo dài hơn một thập kỷ giữa Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (PRC) và Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (CHXHCNVN) từ năm 1979 đến năm 1991.

Cuộc xung đột bắt đầu vào ngày 17 tháng 2 năm 1979, khi lực lượng quân sự Trung Quốc bất ngờ xâm chiếm Việt Nam. Cuộc xâm lược này được lãnh đạo bởi Đặng Tiểu Bình, người đã lên nắm quyền ở Trung Quốc vào năm 1978. Đặng Tiểu Bình có nhiều lý do để xâm lược Việt Nam, bao gồm:

• Trả đũa cho việc Việt Nam xâm lược Campuchia vào năm 1978, lật đổ chế độ Khmer Đỏ thân Trung Quốc.
• Ngăn chặn Việt Nam mở rộng ảnh hưởng của mình ở Đông Nam Á.
• Thể hiện sức mạnh quân sự của Trung Quốc trước thế giới.

Quân đội Trung Quốc nhanh chóng đánh bại quân đội Việt Nam ở các khu vực biên giới. Tuy nhiên, họ đã gặp phải sự kháng cự mạnh mẽ của quân dân Việt Nam ở các vùng sâu, vùng xa. Cuộc xâm lược kết thúc vào ngày 16 tháng 3 năm 1979, khi Trung Quốc tuyên bố rút quân.

Cuộc xâm lược của Trung Quốc đã gây ra nhiều tổn thất cho cả hai bên. Theo ước tính, phía Trung Quốc có khoảng 30.000 binh sĩ thiệt mạng, trong khi phía Việt Nam có khoảng 20.000 binh sĩ thiệt mạng. Khu vực biên giới giữa hai nước bị tàn phá nặng nề.

Cuộc xung đột quân sự giữa Trung Quốc và Việt Nam không chỉ gây ra tổn thất về người và của, mà còn để lại những hậu quả lâu dài cho quan hệ giữa hai nước. Hai nước đã không bình thường hóa quan hệ cho đến năm 1991.

Review

Cuốn sách Cuộc Chiến Trường Kỳ Của Đặng Tiểu Bình là một tác phẩm nghiên cứu lịch sử có giá trị. Tác giả Hiểu Trương đã sử dụng nhiều nguồn tư liệu phong phú, bao gồm các tài liệu chính thức, tài liệu lưu trữ, và các bài báo, sách báo, để viết nên cuốn sách này.

Cuốn sách được chia thành 5 phần, mỗi phần đi sâu vào một khía cạnh khác nhau của cuộc xung đột quân sự giữa Trung Quốc và Việt Nam. Phần 1 giới thiệu về bối cảnh lịch sử dẫn đến cuộc xung đột. Phần 2 phân tích các nguyên nhân của cuộc xung đột. Phần 3 mô tả diễn biến của cuộc xung đột. Phần 4 thảo luận về hậu quả của cuộc xung đột. Phần 5 nhìn lại cuộc xung đột từ góc độ lịch sử.

Cuốn sách đã cung cấp cho người đọc một cái nhìn toàn diện về cuộc xung đột quân sự giữa Trung Quốc và Việt Nam. Tác giả đã phân tích một cách khách quan các nguyên nhân, diễn biến, và hậu quả của cuộc xung đột. Cuốn sách cũng đã chỉ ra những tác động của cuộc xung đột đối với quan hệ giữa hai nước.

Cuốn sách Cuộc Chiến Trường Kỳ Của Đặng Tiểu Bình là một tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà nghiên cứu lịch sử, các nhà quan sát chính trị, và những ai quan tâm đến cuộc xung đột quân sự giữa Trung Quốc và Việt Nam.

Một số điểm nổi bật của cuốn sách

• Cuốn sách được viết dựa trên nhiều nguồn tư liệu phong phú, bao gồm các tài liệu chính thức, tài liệu lưu trữ, và các bài báo, sách báo.
• Cuốn sách cung cấp cho người đọc một cái nhìn toàn diện về cuộc xung đột quân sự giữa Trung Quốc và Việt Nam.
• Tác giả đã phân tích một cách khách quan các nguyên nhân, diễn biến, và hậu quả của cuộc xung đột.
• Cuốn sách cũng đã chỉ ra những tác động của cuộc xung đột đối với quan hệ giữa hai nước.