Đại Chiến Lược Của Trung Quốc Để Vượt Mỹ

VÀO ĐỀ

Đó là năm 1872, và Lý Hồng Chương đang viết vào thời điểm biến động lịch sử. Là một vị tướng và quan chức của triều đại nhà Thanh, người đã cống hiến phần lớn cuộc đời mình để cải cách một đế chế đang hấp hối, Lý thường được so sánh với Otto von Bismarck đương thời, kiến trúc sư của sự thống nhất nước Đức và sức mạnh quốc gia, người mà Lý lấy làm nguồn cảm hứng.

Lý Hồng Chương là một đại thần triều đình nhà Thanh trong lịch sử Trung Quốc. Ông là người tỉnh An Huy, xuất thân gia đình quan lại. Trong cuộc đời quan trường của mình ông đã thành lập Hoài quân tham gia cùng với Tăng Quốc Phiên, Tả Tông Đường trấn áp phong trào Thái Bình Thiên Quốc. Vì có công lao to lớn, ông được bổ nhiệm làm tổng đốc Hồ quảng, tổng đốc Trực Lệ kiêm Bắc Dương đại thần, Tổng đốc Lưỡng Quảng, Túc nghị nhất đẳng bá. Lý Hồng Chương tên tự là Thiếu Thuyên, đậu tiến sĩ đời Đạo Quang đã từng được bổ nhiệm chức Đạo đài tỉnh Phúc Kiến, Tăng Quốc Phiên nghe tiếng Chương đa tài, vời vào làm mạc khách, sau đó tiến cử về triều.

Nhận xét sau của Lương Khải Siêu đủ cho ta thấy tài năng của Lý Hồng Chương: “Lý Hồng Chương dũng cảm hơn Tăng Quốc Phiên, nhẫn nại hơn Tả Tông Đường. Trương Chi Động vốn có thể so với Lý nhưng rốt cuộc lại không bằng Lý.”

Tuy nhiên Lý Hồng Chương là một nhân vật gây nhiều tranh cãi, bởi ông sở hữu nhiều công lao, nhưng cũng gánh trên mình không ít tội.

Sau khi ông qua đời, Từ Hi Thái Hậu và vua Quang Tự đã khóc rất nhiều. Ông được truy tặng hàm ‘Thái phó’, tước ‘Nhất đẳng túc nghị hầu’, ban tên thụy ‘Văn Trung’ và cho phép cháu nội Lý Quốc Kiệt thừa tập. Ngoài ra, triều đình còn cho lập 10 đền thờ ông ở Bắc Kinh và các tỉnh ông từng giữ chức.

***

Otto Eduard Leopold von Bismarck (1/4/1815 – 30/7/1898) là một chính trị gia người Đức, ông là người lãnh đạo nước Đức và châu Âu từ năm 1862 đến năm 1890, khi bị vua Wilhelm II ép từ chức. Năm 1871, sau chiến thắng các cuộc chiến tranh với Đan Mạch (1864), Áo (1866) và Pháp (1870 – 1871), ông đã thống nhất các bang Đức (ngoại trừ Đế quốc Áo) thành một Đế quốc Đức hùng mạnh dưới sự lãnh đạo của Phổ. Sau đó, ông xây dựng cục diện cân bằng quyền lực, duy trì thành công nền hòa bình ở châu Âu từ năm 1871 đến 1914. Trong cuốn tiểu sử Bismarck: A Life, sử gia Hoa Kỳ Jonathan Steinberg nhìn nhận ông là ‘thiên tài chính trị thế kỷ 19’.

Trên cương vị là Thủ tướng Phổ từ năm 1862 tới năm 1890, Bismarck đã khơi mào các cuộc chiến đưa thế lực của Phổ vượt lên Áo và Pháp; đồng thời biến Phổ thành nhà nước lãnh đạo, dẫn dắt các nhà nước khác thuộc dân tộc Đức. Thắng lợi của Phổ trong các chiến tranh do ông phát động cũng đè bẹp sự phản kháng của phe tự do trong Quốc hội Phổ đối với chính sách mở rộng quân đội của vua Wilhelm I. Vào năm 1867, ông cũng trở thành Thủ tướng Liên bang Bắc Đức. Otto von Bismarck trở thành vị Thủ tướng đầu tiên của một nước Đức thống nhất sau Hiệp ước Versailles (1871) và chèo lái hầu hết các vấn đề chính sự của đất nước cho đến khi bị tân Hoàng đế Wilhelm II sa thải vào năm 1890.

Đường lối ngoại giao thực dụng (Realpolitik) và cai trị nghiêm khắc của Bismarck mang lại cho ông biệt danh ‘Thủ tướng Sắt’ (Eiserne Kanzler). Nhà ngoại giao Hoa Kỳ Henry Kissinger ghi nhận:

Con người của ‘sắt và máu’ đã viết nên áng văn sáng ngời về sự chính trực, sánh ngang với lối sử dụng tiếng Anh một cách súc tích của Churchill.

Ông thực hiện chính sách cân bằng quyền lực để duy trì sự ổn định của nước Đức và châu Âu trong các thập niên 1870 và 1880. Ông đã gây dựng một quốc gia dân tộc mới, đồng thời hình thành nhà nước phúc lợi đầu tiên trên thế giới thông qua đạo luật thiết lập chế độ lương hưu cho người lao động vào năm 1889. Mặc dù không thích chủ nghĩa thực dân, ông buộc phải miễn cưỡng xây dựng một đế quốc hải ngoại khi mà cả tầng lớp thống trị lẫn đại chúng đều yêu cầu thực hiện điều đó.

Giống như Bismarck, Lý có kinh nghiệm quân sự mà ông có tầm ảnh hưởng đáng kể, bao gồm cả chính sách đối ngoại và quân sự. Ông đã có công trong việc dập tắt cuộc nổi dậy Taiping (Thái Bình Thiên Quốc) kéo dài mười bốn năm — cuộc xung đột đẫm máu nhất trong cả thế kỷ 19 — đã chứng kiến một nhà nước Thiên chúa giáo thuộc phe quân sự trỗi dậy từ khoảng trống quyền lực ngày càng tăng của nhà Thanh để phát động một cuộc nội chiến cướp đi sinh mạng của hàng chục triệu người. Chiến dịch chống lại quân nổi dậy đã giúp Lý đánh giá cao vũ khí và công nghệ của phương Tây, nỗi sợ hãi trước những kẻ thù châu Âu và Nhật Bản, cam kết tự củng cố và hiện đại hóa Trung Quốc.

Vì vậy, vào năm 1872, trong một bức thư, Lý đã phản ánh về những chuyển đổi địa chính trị và công nghệ đột phá mà ông đã thấy trong cuộc sống của chính mình, mối đe dọa hiện hữu đối với nhà Thanh. Trong một bản ghi nhớ ủng hộ việc đầu tư nhiều hơn vào việc đóng tàu Trung Quốc, ông đã viết một dòng đã được nhắc đi nhắc lại trong nhiều thế hệ: Trung Quốc đang trải qua ‘những thay đổi lớn chưa từng thấy trong ba nghìn năm’.

Tuyên bố nổi tiếng và sâu rộng đó đối với nhiều người theo chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc là một lời nhắc nhở về sự sỉ nhục của chính đất nước. Cuối cùng, Lý đã thất bại trong việc hiện đại hóa Trung Quốc, thua Nhật Bản trong một cuộc chiến và ký Hiệp ước Shimonoseki với Tokyo. Nhưng đối với nhiều người, đường lối của Lý vừa có tính dự đoán vừa chính xác – sự suy tàn của Trung Quốc là kết quả của việc Nhà Thanh không thể tính đến các lực lượng địa chính trị và công nghệ biến đổi chưa từng thấy trong suốt ba nghìn năm, những lực lượng đã thay đổi cán cân quyền lực quốc tế và mở ra ‘Thế kỷ sỉ nhục’ của Trung Quốc. Đây là những xu hướng mà tất cả những nỗ lực của Lý không thể đảo ngược.

Giờ đây, đường lối của Lý đã được nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình thay thế để mở đầu một giai đoạn mới trong chiến lược lớn của Trung Quốc thời hậu Chiến tranh Lạnh. Kể từ năm 2017, ông Tập trong nhiều bài phát biểu quan trọng về chính sách đối ngoại của đất nước đã tuyên bố thế giới đang ở giữa “những thay đổi lớn chưa từng thấy trong một thế kỷ” [百年 未有 之 大 变]. Nếu đường lối của Lý đánh dấu cao điểm về sự sỉ nhục của Trung Quốc, thì đường lối của ông Tập đánh dấu một cơ hội cho sự trẻ hóa. Nếu Lý gợi lên bi kịch, thì Tập gợi lên cơ hội. Nhưng cả hai đều nắm bắt được một điều gì đó thiết yếu: ý tưởng trật tự thế giới một lần nữa bị đe dọa do những thay đổi về địa chính trị và công nghệ chưa từng có, và điều này đòi hỏi sự điều chỉnh chiến lược.

Đối với ông Tập, nguồn gốc của những sự thay đổi này là sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc và những gì họ coi là sự tự hủy diệt rõ ràng của phương Tây. Vào ngày 23 tháng 6 năm 2016, Vương quốc Anh đã bỏ phiếu rời Liên minh Châu Âu. Sau đó, hơn ba tháng một chút, một trào lưu dân túy đã đẩy Donald Trump lên nhậm chức tổng thống Hoa Kỳ. Từ quan điểm của Trung Quốc – vốn rất nhạy cảm với những thay đổi trong nhận thức của họ về sức mạnh và mối đe dọa của Mỹ – hai sự kiện đã gây sốc. Bắc Kinh tin các nền dân chủ mạnh nhất thế giới đang rút khỏi trật tự quốc tế mà họ đã giúp xây dựng ở nước ngoài và đang đấu tranh để tự quản lý ở quê nhà. Phản ứng sau đó của phương Tây đối với đại dịch coronavirus vào năm 2020, và sau đó là vụ tấn công vào Điện Capitol của Mỹ bởi các phần tử cực đoan vào năm 2021, củng cố ý thức “thời gian và động lực đều đứng về phía chúng ta”, như ông Tập Cận Bình đã nói ngay sau những sự kiện đó. giới lãnh đạo và giới tinh hoa chính sách đối ngoại tuyên bố một “thời cơ lịch sử” [历史 机遇 期] đã xuất hiện để mở rộng trọng tâm chiến lược của đất nước từ châu Á sang toàn cầu và hệ thống quản trị của nó.

Bây giờ chúng ta đang ở những năm đầu của những gì sắp tới — một Trung Quốc không chỉ tìm kiếm ảnh hưởng trong khu vực như nhiều cường quốc vẫn làm, mà như Evan Osnos đã lập luận, “đang chuẩn bị định hình thế kỷ XXI, giống như Hoa Kỳ. định hình thế kỷ hai mươi.” Cuộc cạnh tranh giành ảnh hưởng đó sẽ là một cuộc cạnh tranh toàn cầu, và Bắc Kinh tin tưởng với lý do chính đáng thập kỷ tới có thể sẽ quyết định kết quả.